Sen jest stanem świadomości, podczas którego informacje nie dochodzą do naszego umysłu i nie wiemy, co się wokół nas dzieje; informacje również się nie wydostają, więc nie wykonujemy czynności, o których śnimy.
Każdy z nas codziennie doświadcza marzeń sennych, nie wszyscy jednak je pamiętamy. Fakty z życia na jawie mogą zostać włączone do treści snów, a te – stanowić próbę przepracowania problemów emocjonalnych.
Do pracy z marzeniami sennymi w szerokim ujęciu psychoterapeutycznym odnoszą się trzy założenia:
- marzenia senne mają określony porządek i znaczenie oraz nie są przypadkowe;
- treść marzeń sennych odzwierciedla życie na jawie;
- marzenia senne spełniają ważną funkcję adaptacyjną w życiu psychicznym człowieka.
Czy sen może przynieść odpowiedzi na nasze pytania? Czy może przynieść zmianę?
Historia interpretacji marzeń sennych
Sny były interpretowane już od starożytności, a najstarsze dowody zainteresowania tą tematyką pochodzą z ok. 3000 roku p.n.e.. Pierwszy kompletny system interpretacji snów został stworzony przez Zygmunta Freuda na początku XX wieku. Uważał on, że treść snów nie jest przypadkowa i pozbawiona znaczenia, a sny mają na celu zaspokajanie pragnień, które nie mogłyby być spełnione w rzeczywistości. W książce „Objaśnianie marzeń sennych” zawarł teorię, według której umysł człowieka wyraża ukryte lub tłumione emocje poprzez marzenia senne, ale jednocześnie próbuje je zamaskować – dlatego zapamiętujemy nasze sny w zmienionym kształcie. Według teorii Freuda sny są myślami, które mogłyby być świadome, gdyby przedświadomość (mylnie nazywana podświadomością) nie broniła śniącego przed prawdą o sobie samym.
Freud analizował sny metodą swobodnych skojarzeń. Zgodnie z tą techniką, pacjent wyodrębnia ze snu kilka elementów, uznanych za ważne (np. dom, postać matki, drzewo), a następnie wymienia skojarzenia dotyczące każdego elementu. Wokół skojarzeń zaczynają pojawiać się wspomnienia, co ułatwia odniesienie elementów marzenia sennego do ich źródła, a analityk może z nich złożyć interpretacje. Według neofreudystów, np. Thomasa Frencha i Ericha Fromma, sny mogą mieć więcej niż jedno znaczenie, czyli odnosić się jednocześnie do wielu obszarów konfliktowych. Fromm uważał, że nie śnimy o niczym, co nie jest ważne, co nie odzwierciedlałoby naszego życia wewnętrznego.
Uczeń Freuda, Carl Gustaw Jung, znacznie rozwinął teorię snów. Uważał, że człowiek posiada wrodzony potencjał instynktów (zachowań typowych dla gatunku) oraz potencjał archetypów (uniwersalnych sposobów przeżywania, wspólnych dla wszystkich ludzi). Dzielił nieświadomość na indywidualną (część psychiki zawierająca indywidualne kompleksy i wspomnienia z dzieciństwa, które zostały wyparte i zapomniane) oraz zbiorową (zawierającą archetypy). Do najważniejszych archetypów należą:
- Cień – uosobienie niedoskonałości, słabości i bezradności człowieka. W śnie najczęściej pojawia się pod postacią złego czarodzieja, czarownicy, diabła, wampira;
- Anima – symbol żeńskiego pierwiastka u mężczyzny i obraz idealnej kobiety; przybiera postać pięknej kobiety, księżniczki, nimfy, dziewicy;
- Animus – symbol męskiego pierwiastka u kobiety i obraz idealnego mężczyzny; często występuje pod postacią atrakcyjnego mężczyzny, kochanka, wojownika;
- Jaźń – archetyp pełni, całości człowieka. Pojawia się jako postać abstrakcyjna lub symbol, np. krzyż, mandala, pierścień, obraz boga lub istoty nadprzyrodzonej;
- Wielka Matka – uosobienie życia i śmierci, natury, opiekunki. Często pojawia się pod postacią własnej matki lub babci, starszej kobiety, bogini lub jako obrazy natury i życia;
- Stary Mędrzec – symbol ducha, mądrości, ponadczasowej prawdy, najczęściej pod postacią własnego ojca lub dziadka, tajemniczego starca, wędrowca.
Zdaniem Junga na treści marzeń sennych wpływ mają pradawne kultury, przekazy dawnych religii oraz doświadczenia drzemiące w przedświadomości. Jung podkreślał, że marzenia senne są zjawiskiem pozytywnym, normalnym i twórczym.
Arnold Mindell – twórca psychologii zorientowanej na proces – uważa, że sny zawierają ważne informacje, umożliwiające pełniejsze doświadczanie siebie jako osoby oraz ujawnienie się życiowego procesu człowieka. Jego uczeń i współpracownik, Lane Arye, stworzył metodę pracy nad snami z wykorzystaniem psychodramy. Odgrywanie scen symbolicznych umożliwia rozpoznanie znaczenia symboli i postaci ze snu. Celem tej pracy jest wzmocnienie nowych aspektów osobowości i ich pełna asymilacja, czyli włączenie w uświadomiony obszar siebie. Według Lane’a sny są reprezentacją niezrealizowanego i często nieuświadomionego życiowego potencjału człowieka.
Oczywiście istnieje znacznie więcej teorii, które próbują wyjaśnić funkcje i znaczenie snów. Wszystkie metody wyjaśniania znaczenia marzeń sennych można integrować w ramach trzyetapowego modelu terapii, obejmującego:
- eksplorację – tworzenie skojarzeń dotyczących poszczególnych elementów snu oraz doświadczanie towarzyszących mu emocji;
- wgląd – zrozumienie przesłania marzenia sennego;
- działanie – przeprowadzanie zmian wynikających z tego przesłania.
Rytmy snów
Sen u człowieka rozpoczyna się kilkuminutowym stanem hipnagogicznym, składającym się z fragmentów jawy, wyobrażeń i tzw. mikrosnów. Następnie przechodzi w fazę NREM (non-rapid eye movement; sen wolnofalowy), w czasie której fale rejestrowane w korze mózgowej mają niską częstotliwość i dużą amplitudę. Prawidłowo trwa ona około 80-100 minut. Potem następuje faza REM (rapid eye movement; sen paradoksalny), trwająca ok. 10-15 minut. W tej fazie pojawiają się marzenia senne. U człowieka śpiącego 6-9 godzin na dobę zwykle występuje od czterech do sześciu faz REM, które stopniowo się wydłużają i trwają w sumie od 1,5 do 2 godzin. Ostatnie stadium trwa około 30–40 minut, kończąc się przebudzeniem. Jeżeli zapamiętujemy sny, to najczęściej pochodzą one z ostatniego stadium REM.
Dlaczego niektórzy nie pamiętają snów?
Na zdolność do przypominania sobie marzeń sennych oddziałują zmienne związane z konkretnym snem, sytuacją oraz osobowością śniącego. Badania wskazują, że na zapamiętywanie snów wpływają częste budzenie się w nocy (podczas snu mózg nie jest w stanie zapamiętać nowych informacji, więc żeby to zrobić, musi się obudzić), aktywność skrzyżowania skroniowo-ciemieniowego (TPJ) i przyśrodkowej kory przedczołowej w mózgu oraz spadki i wzrosty fal alfa.
Jeżeli nie pamiętasz swoich snów lub chciałbyś zapamiętywać ich więcej, możesz spróbować kilku technik. W zapamiętywaniu snu pomaga:
- Unikanie alkoholu, który skraca fazę REM;
- Powtarzanie sobie przed zaśnięciem, że zapamiętasz sen po przebudzeniu;
- Opowiadanie sobie treści snu natychmiast po przebudzeniu, a najlepiej zapisywanie snu w notatniku, nawet w środku nocy;
- Długie spanie – im dłuższy sen, tym dłuższa faza REM;
- Budzenie się bez budzika, które wydłuża przechodzenie od snu do jawy.
Praca nad snami
Obecnie brak jednoznacznych dowodów, pozwalających stwierdzić, jakie funkcje spełnia sen. Bardzo możliwe, że funkcje te są wielorakie; sny mogą spełniać pewne zadania fizjologiczne związane z odbieraniem wrażeń i równocześnie odgrywać rolę psychologiczną. Badacze podkreślają natomiast, że nawet jeśli sny nie spełniają żadnych zadań psychologicznych, analizowanie ich i tak może przynieść korzyści, kiedy śniący wykorzysta je do pracy nad lepszym zrozumieniem siebie.
Jeśli chcesz samodzielnie analizować swoje sny, zacznij notować ich treść oraz pojawiające się skojarzenia. O czym jest twój sen? Jakie emocje pojawiają się w związku z nim? Jak intuicyjnie go rozumiesz? Czy możesz go powiązać z aktualną sytuacją życiową lub z jakimś wspomnieniem? Pojawiające się postacie i relacje można traktować jako reprezentacje rzeczywistości oraz jako odbicie elementów twojej osobowości. Może potrafisz ocenić, dlaczego dana osoba lub sytuacja przyśniła Ci się właśnie teraz? Jaki może być cel Twojego snu? Nie korzystaj z senników; postaraj się stworzyć swój własny katalog znaczeń. Analiza snów może pomóc Ci w rozwoju osobistym, zrozumieniu pewnych zdarzeń, a nawet w rozwiązywaniu problemów.
Obecnie przyjmuje się, że interpretacja snu nie jest możliwa bez osoby śniącego, tj. nie jest możliwa interpretacja samego snu, bez wzięcia pod uwagę wspomnień i osobowości śniącego. W Polsce są już dostępne warsztaty z analizy marzeń sennych oraz grupy terapeutyczne, które skupiają się głównie na ich analizie. W terapii praca ze snami może być okazją do wzbogacenia procesu terapeutycznego. Jeśli chcesz głębiej pracować nad znaczeniem swoich snów, wybierz terapię u psychoanalityka, psychologa procesu lub terapeuty Gestalt.
Piśmiennictwo:
Badowska, D. Mózgowiowe mechanizmy regulacji snu i czuwania.
Dudek, Z. W. (1997). Jungowska psychologia marzeń sennych.
Hill, C. E. (2000). Sen w psychoterapii.
Jung, C. G. (1938-1939). Kindertaume.
Jurecka, A. (2006). Marzenie senne jako narzędzie diagnozy i terapii osoby uzależnionej. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia, X/2006.
Pajor K. (2004). Psychologia archetypów Junga.
