Resilience, czyli zdolność do radzenia sobie z trudnościami oraz do szybkiego powrotu do równowagi po doświadczeniu stresu czy traumy, jest coraz częściej badana w kontekście psychologii i neurobiologii. W obliczu coraz większej ilości stresorów w codziennym życiu, elastyczność wobec przeciwności staje się kluczową umiejętnością.
Resilience – elastyczność wobec przeciwności: Jak kształtować zdolność do radzenia sobie z trudnościami
1. Czym jest resilience?
Resilience, często tłumaczona jako odporność psychiczna lub elastyczność wobec przeciwności, odnosi się do zdolności jednostki do adaptacji i powrotu do stanu równowagi po doświadczeniu trudnych wydarzeń czy sytuacji stresowych. Jest to dynamiczny proces, który pozwala na skuteczne radzenie sobie z wyzwaniami oraz przeciwnościami losu, nie tyle unikania ich, ile właściwe reagowanie i adaptacja.
Wg. Mastena (2014), resilience nie jest statyczną cechą, lecz dynamicznym procesem, który ujawnia się w działaniu w obliczu trudności. Oznacza to, że nie każdy z nas przejawia odporność psychiczną w każdej sytuacji, ale w pewnych okolicznościach i w odpowiednim kontekście możemy jej doświadczyć.
Southwick i Charney (2012) podkreślają, że resilience jest wynikiem interakcji między genetyką jednostki a jej środowiskiem. Oznacza to, że choć pewne predyspozycje genetyczne mogą wpływać na naszą zdolność do radzenia sobie z trudnościami, to jednak doświadczenia, wychowanie i wsparcie społeczne odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu naszej odporności psychicznej.
Podsumowując, resilience jest zdolnością do adaptacji i powrotu do równowagi po doświadczeniu stresu czy traumy. Jest dynamicznym procesem, który jest kształtowany przez genetykę, doświadczenia życiowe i wsparcie społeczne.
2. Składniki resilience
Resilience, będąca kluczem do skutecznego radzenia sobie z trudnościami, opiera się na wielu składnikach. Te składniki, zidentyfikowane przez badaczy, stanowią fundament tej zdolności i pozwalają lepiej zrozumieć, jak ludzie radzą sobie z wyzwaniami.
- Optymizm: Jednym z podstawowych składników resilience jest zdolność do widzenia pozytywów nawet w trudnych sytuacjach. Carver i Scheier (2014) sugerują, że optymizm może służyć jako bufor w obliczu stresorów, pomagając jednostkom w efektywnym przetwarzaniu negatywnych informacji.
- Wiara w siebie: Zdolność do wierzenia w własne umiejętności i kompetencje jest kluczowa. Bandura (1997) w swojej teorii samoefektywności podkreśla, że przekonanie o własnych zdolnościach do osiągnięcia celów jest istotne dla zdolności przystosowawczych.
- Sieć wsparcia: Social connectedness, czyli poczucie bycia częścią społeczności i otrzymywania wsparcia, jest kluczowym elementem resilience. Badania przeprowadzone przez Uchino (2004) wskazują, że wsparcie społeczne jest ważnym buforem w obliczu stresu i traumy.
- Akceptacja rzeczywistości: Ważne jest dostrzeganie rzeczy takimi, jakimi są, bez zaprzeczania czy unikania. Kabat-Zinn (1990) w kontekście praktyki uważności podkreśla, jak ważne jest bycie w chwili obecnej i akceptacja rzeczywistości.
- Umiejętności radzenia sobie: Lazarus i Folkman (1984) w swojej koncepcji radzenia sobie ze stresem zwrócili uwagę na znaczenie strategii radzenia sobie w procesie adaptacji do trudności.
- Poszukiwanie sensu: Według Frankla (1985), poszukiwanie sensu w trudnych doświadczeniach może być kluczowym składnikiem resilience, pomagającym w przetwarzaniu traumy i znalezieniu nowego kierunku w życiu.
Resilience składa się z wielu składników, które razem tworzą zdolność jednostki do skutecznego radzenia sobie z wyzwaniami. Zrozumienie tych składników pozwala lepiej rozumieć procesy adaptacyjne i kształtować zdolności przystosowawcze.
3. Jak kształtować resilience?
Kształtowanie odporności psychicznej, czyli resilience, to proces wymagający świadomego zaangażowania. Badania wskazują na kilka strategii i metod, które mogą być stosowane w celu wzmacniania tej zdolności:
- Samopoznanie i refleksja: Zrozumienie swoich mocnych i słabych stron, wartości i przekonań jest kluczem do kształtowania resilience. Dr Neff (2011) podkreśla znaczenie samoświadomości i samoakceptacji w procesie budowania odporności psychicznej.
- Rozwój sieci wsparcia: Jak wcześniej wspomniano, wsparcie społeczne odgrywa kluczową rolę w resilience. Dr Uchino (2004) zaleca aktywne budowanie relacji z rodziną, przyjaciółmi czy kolegami z pracy, które mogą być źródłem wsparcia w trudnych chwilach.
- Praktyka mindfulness i medytacji: Badania Kenga et al. (2011) pokazują, że regularna praktyka uważności może pomóc w radzeniu sobie ze stresem, zwiększać samoświadomość i wpływać pozytywnie na zdolności adaptacyjne.
- Kształtowanie elastyczności poznawczej: Badania przeprowadzone przez Dr Dennis-Tiwary et al. (2016) wskazują na korzyści z rozwijania elastyczności poznawczej, co umożliwia lepsze dostosowywanie się do zmieniających się okoliczności.
- Uczenie się przez doświadczenie: Conner i Davidson (2003) sugerują, że doświadczenie trudnych sytuacji i wyzwań, a następnie refleksja nad nimi, może pomóc w kształtowaniu resilience.
- Rozwój umiejętności radzenia sobie: Wzmacnianie strategii radzenia sobie, zarówno tych aktywnych (np. poszukiwanie wsparcia), jak i pasywnych (np. akceptacja), jest kluczem do skutecznego radzenia sobie z trudnościami (Lazarus & Folkman, 1984).
Kształtowanie resilience wymaga zaangażowania, świadomości i praktyki. Przez regularne stosowanie powyższych strategii, jednostka może wzmacniać swoją odporność psychiczną i stawać się bardziej odporna na trudności i wyzwania.
4. Korzyści z rozwijania resilience
Rozwój resilience przynosi jednostce szereg korzyści na wielu płaszczyznach życia. Oto niektóre z nich, oparte na badaniach naukowych:
- Lepsze radzenie sobie ze stresem: Osoby o wyższym poziomie resilience są bardziej wytrzymałe w obliczu stresu i potrafią skuteczniej go minimalizować. Wg. Tugade i Fredrickson (2004), odporność psychiczna może prowadzić do “emocjonalnej elastyczności”, co pomaga w sprawniejszym przetwarzaniu doświadczeń stresowych.
- Zmniejszone ryzyko chorób: Kilka badań wskazuje na związek między resilience a niższym ryzykiem wystąpienia chorób związanych z chronicznym stresem, takich jak choroby serca czy nadciśnienie (Charney, 2004).
- Wyższe poczucie dobrobytu: Osoby o większej odporności psychicznej częściej doświadczają pozytywnych emocji, co przyczynia się do ogólnego poczucia dobrobytu (Ong et al., 2006).
- Poprawa relacji interpersonalnych: Dzięki lepszemu radzeniu sobie ze stresem i zdolności do adaptacji w trudnych sytuacjach, osoby o wyższym poziomie resilience często mają lepsze relacje z innymi (Waldinger & Schulz, 2010).
- Większa motywacja i zaangażowanie w życie: Resilience może przyczyniać się do wyższej motywacji i zaangażowania w realizację celów życiowych, co prowadzi do większego sukcesu w różnych dziedzinach życia (Luthar et al., 2000).
- Ochrona przed zaburzeniami psychicznymi: Resilience może działać jako bufor wobec ryzyka rozwoju depresji, lęków czy innych zaburzeń psychicznych po doświadczeniu traumy (Feder et al., 2013).
Podsumowując, korzyści z rozwijania resilience są wielorakie i dotyczą zarówno aspektów fizycznych, psychicznych, jak i społecznych. Inwestycja w rozwój tej zdolności może prowadzić do lepszego zdrowia, większego dobrobytu i jakości życia.
Bibliografia:
- Tugade, M. M., & Fredrickson, B. L. (2004). Resilient individuals use positive emotions to bounce back from negative emotional experiences. Journal of personality and social psychology, 86(2), 320.
- Charney, D. S. (2004). Psychobiological mechanisms of resilience and vulnerability: implications for successful adaptation to extreme stress. American Journal of Psychiatry, 161(2), 195-216.
- Ong, A. D., Bergeman, C. S., Bisconti, T. L., & Wallace, K. A. (2006). Psychological resilience, positive emotions, and successful adaptation to stress in later life. Journal of personality and social psychology, 91(4), 730.
- Waldinger, R. J., & Schulz, M. S. (2010). What’s love got to do with it? Social functioning, perceived health, and daily happiness in married octogenarians. Psychology and aging, 25(2), 422.
- Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: A critical evaluation and guidelines for future work. Child development, 71(3), 543-562.
- Feder, A., Nestler, E. J., & Charney, D. S. (2013). Psychobiology and molecular genetics of resilience. Nature Reviews Neuroscience, 10(6), 446-457.